Yalvaç Mahalle Fırınları
https://www.yalvac.bel.tr
Türklerin Anadolu'ya gelerek yerleşik düzene geçtiği yıllardan itibaren, Yalvaçlılar mahalle tas fırınlarında ekmek yapım geleneklerini sürdürmektedirler.
Yalvaç'ın mahalle taş fırınlarında ekmek yapılması, önemli bir kültürün ve geleceğin ürünüdür. Bu kültürün günümüzde, yıkılmaya yüz tutmuş binaların iç nostaljilerini bozmadan yaşatılması istenmiştir. Bunun sonucunda Belediyemiz tarafından projelenmiş 20 adet fırın ve üzerlerinde oturma salonu olan binalar oluşturularak, toplumsal ve sosyal yaşamda bugünkü yerlerini almıştır.
Mahalle fırınları kerpiç kullanılarak kalın duvarlarla inşa edilmiş, tavana yakın yükseklikte çok büyük olmayan pencerelerle aydınlığı sağlanmış ve her mahallenin en merkezi yerine yapılmış ahşap binalardır. Binaların içinde teknelerin konması ve hamurun dökülerek gelme işlemine bırakıldığı daha sonra da fırından çıkan sıcak ekmeklerin tek tek serilerek soğumaya bırakıldığı, yerden bir metre yükseklikte ağaçtan yapılmış ve tahta ile zemini döşenmiş Hanay denilen yükseltileri mevcuttur.
Ekmek pişirmeye yarayan taş fırınlar genellikle bu yükseltilerin hanayın tam karşısında yer alırlar fırınların içi tamamen taş ile örülü olup ısıtma işlemi fırının bir yanından yapılır ve aynı ortamda diğer yanda ekmekler pişirilir.
Aileler evlerinde, teknesinde hamuru hazırlayarak giderler, hamur hazırlama, yöresel un, yapılacak ekmek miktarına oranı kadar teknenin her iki kenarına dökülür, teknenin ortası boştur. Daha önceden hazırlanıp saklanan maya teknenin ortasına konur ve üzerine bir miktar su dökülerek yumuşatılır , yeterince tuz ilave edildikten sonra her iki kenardaki un ile yoğrulmaya başlanır; yavaş yavaş su ilave edilerek maya ve unun tamamı karıştırılır, belli bir kıvama gelene kadar yoğurma işlemi devam eder. Bu hamurdan bir miktar alınarak maya yapılmak üzere saklanır ve teknedeki hamurun üzerine biraz un serpilerek tekne hamur bezine sarılır. Mayalanması için beklemeye bırakılır. Bir müddeten sonra tekne omuza alınarak mahalle fırınına götürülür.
Fırındaki hanayın üzerine hamur bezi serilerek teknedeki hamur her bir ekmeğin oluşturulacağı büyüklükte el edilir. Bir müddet sonra olgunlaşan hamurlar tahta denilen hamur açma aparatı üzerinde el ile yufka açar gibi açılır ve tam ortasına parmak ile bir delik açılır. Açılım sonucunda yaklaşık 40 cm çapında 3 cm kalınlığında pişmeye hazır ekmek hamuru elde edilmiş olur. Bunun üzeri su ile ıslatılır. Üzerine isteğe göre susam veya çörek otu ekilerek fırıncı küreği yardımı ile fırına sürülen ekmekler piştikçe fırından çıkarılır ve tek tek serilerek soğumaya bırakılır. Soğuyan ekmekler fırında yıkanıp kurutulan tekneye yan yana sıralanarak tüketilmek üzere omuz üzerinde eve getirilir. Her kadın kendi sırasında kendi ekmeğini kendi yakacağı ile yapar. Bir tekne sahibinin hamuru bitmeden başka bir hamur fırına atılmaz. Fırıncıya, 15 ekmek karşılığında bir ekmek hak olarak verilir.
Tekne; ölçüleri değişmekle birlikte genellikle 60 cm. eninde 130 cm boyunda 40 cm yüksekliğinde ve tabanı daha dar olup yükseldikçe genişleyen tahtadan yapılmış ve hamur yoğurmaya yarayan malzemedir.
Esiran; çelikten yapılmış takriben 30 cm uzunluğundadır. Başlangıç kısmı yaklaşık 7 cm genişlikte olup bu genişlik 10 cm boyuna devam eder ve daha sonra 3 cm.lik bir sap kısmı buna tutma görevini verir. Hamurun tekneden kazınması işleminde kullanılır.
Hamurbezi; genellikle kalın ve pamuk ağırlıklı su emebilen kumaşlardan yapılımı değişik ebatlardaki tekne örtüleridir. Daha eski yıllarda bu örtüler kullanılmış giyeceklerin ve eski yatak örtülerinin eşit parçalara ayrılarak birleştirilip yeniden dikilmesi ile elde edilmekte ve tasarrufa riayet kuralına uyulmakta idi.
Tahta; yaklaşık 3metre boyunda 50 cm genişliğinde özellikle kavak ağacından yapılmış tek parça tahtalar olup hamurun ekmek haline getirilmesinde kullanılırlar.
Fırıncı küreği; özellikle sert ağaçlardan imal edilen ince yapıda 5 metre uzunluğunda olup düz küreği andırırlar ve ekmeğin fırına verilişi ile çıkarılışında kullanılırlar.
Sönge; yaklaşık 4 metre uzunluğunda kalın bir sırığın ucuna bezlerin bağlanması ile oluşturulan ve yer paspasına benzeyen bu gereç fırın içinin temizliğinde ıslatılarak kullanılır.
Gazel; sonbaharda kuruyan ağaç yaprakları olup bu yapraklar toplanıp depolanarak fırın yakacağı olarak kullanılır.
Uğra; içine un konulan tahtadan yapılmış, çorba kasesini andırır un taşıma aracıdır.
Kanca; tahta sırık ucuna takılmış demir parçası olup fırın içindeki ateşi karıştırmaya yarar.
Doğal maya; daha önceden yoğrulmuş ekmeklik hamurdan ayrılan ve bir sonraki ekmek yapımına kadar saklanan hamur olup, bu hamur maya olarak kullanılmadan bir gün önce tekrar yoğrularak maya olması için sıcak bir ortamda bir gün bekletilir ve doğal maya olarak kullanılır.
Mahalli un; yöre halkınca kendi tarlalarından elde edilen buğdayların yine yöremizde mevcut su değirmenlerinde öğütülmesi ile elde edilen kepekli un.
Kaymak yağı; taze kaymağın hafif tuzlanması ile elde edilen ve kavrularak gıdalarda kullanılan kolesterolce' zengin bir yağ çeşidi.
