Türk Kültüründe Törenler
Mine Bakkaloğlu
Özel gün ve törenler, Türklerin İslamiyet ile tanışmasından önceki süreçlerden günümüze kadar yaşatıp, geleneksel bir şekilde sürdürdükleri bir olgudur. Özel günler Türk yemek kültürünün önemli bir parçası olup özel gün ve törenlere Türk geleneksel kültüründe ayrı bir önem verilmektedir. Bu tür gün ve törenlerde hazırlanan, sunulan yemeklerin büyük bir kısmı sembolik anlamlar taşıyan ve geçmişi çok eski yıllara kadar uzanan yemeklerdir. Türklerin ön tarihinden bu yana doğum-ölüm arası geçiş dönemleri olarak da kabul edilen sünnet, nişan, düğün, düğün sonrası gibi günlerde özel kutlamalar yapılmakta ve ziyafetler verilmektedir.
Yusuf Has Hacib "Kutadgu Bilig" adlı eserinde, XI. Yüzyılda ziyafetlerde yapılan altı çeşit yemekten söz etmektedir. Bu yemekler; ad, san alma yemeği (at aşı), düğün yemeği (küdenke aş), doğum yemeği (togum aşı), sünnet yemeği (sünnet aşı), ölü yemeği (yoğ-yuğ aşı) ve arkadaş yemeğidir (koldaş aşı). Orhun Kitabelerinde bahsi geçen "yuğ aşı" yani ölü yemeği ilk toplu yenen yemek olarak bilinmektedir.
Osmanlı İmparatorluğu zamanında da özel günlerde ziyafetler verildiği, kışlalarda, dergâhlarda, ahi loncalarında, medreselerde, kervansaraylarda ve sarayda birlik ve beraberlik içinde yemeklerin yendiği ve bu yemeklerin Türk geleneksel yaşamında özel bir yere sahip olduğu görülmektedir.
Osmanlılar dillere destan sünnet ve düğünler yapmışlar, çok zengin sofralar kurmuşlardır.
Anadolu’da yemek yapma ve yeme içme eylemi bir tören ve şölen halinde gerçekleştirilir.
Anadolu topluluklarında sürekli tekrar eden davranışların yer aldığı, belirli ve özel yiyeceklerin sunulduğu toplumsal şölenler tören olarak adlandırılır. Örneğin; ölünün ardından helva yenmesi ve kurbanda hayvanın kesilip etinin ziyarete gelen konu komşuya ikram edilmesi gibi örnekler törenlerde sunulan yiyecek örnekleridir.
Özel günler; âdetler, alışkanlıklar, ananeler, dini inanç kaynaklı törensel niteliği olan günlerdir, özel günleri iki grupta toplamıştır. Bunlar;
- Bireye ve aileye özgü özel günler (doğum, söz kesme, nişan, düğün, diş çıkarma, ölüm ve adaklar)
- Toplumsal özel günler (bayramlar, kandiller, vb.)
Türk geleneksel yaşamında önemli olan törenleri şu şekilde sınıflandırmak mümkündür:
1. Dini Bayram ve Özel Günler
. Kurban Bayramı
. Kandiller
. Ramazan (Şeker) Bayramı
. Mevlit
. Aşure Günü
2. Mevsimlik Bayram ve Özel Günler
. Çiğdem Pilavı
. Hıdrellez
. Nevruz
. Koç Katımı
. Kiraz Bayramı
. Yoğurt Bayramı
3. Evlenme
. Söz Kesme
. Nişan
. Gelin Hamamı
. Kına Gecesi
. Nikah
. Duvak
. Düğünün diğer Geceleri
. Gerdek Gecesi
4. Sünnet
5. Yağmur Duası
6. Diş Buğdayı
7. Doğum
