Kültür ve Turizm Bakanlığı
Et Tercihi
Et, çeşitli yönleriyle insan kültürlerinin geniş bir kesiminde evrensel olarak en değerli yiyecekler arasındadır.Özellikle beslenme değerinin yüksekliği ve protein kaynağı olması nedeniyle dikkati çekicidir.
Avrupa uygarlığında et, yiyecekler arasında birinci yerde olmuştur.Özellikle yönetici sınıf üyeleri için bu husus önemli idi.Yönetici sınıf gözünde et, bir güç simgesi, canlılık, fiziksel enerji ve savaşma yeteneği gibi, gücün gerekçesini oluşturan öğeleri sağlamada bir araç niteliğinde idi.
Et yiyemeyenler yoksul ve marjinal kesimi oluşturuyordu.Onlar için diğer yiyecekler yedek ve ikame yiyeceği idi.Böylece alt sınıflar daha çok sebze ağırlıklı, yani tahıl ve yeşillik yemekteydiler.Et tüketimi (taze et ve av hayvanları) bir statü simgesi durumuna dönüştü.O halde yiyecek farklılıkları, toplumsal farklılıkları çağrıştırdı.
Avrupa’da 12. ve 13. yüzyıllarda et, köylülerin beslenme rejiminde başta geliyordu.Çünkü o zaman et boldu.Et, güçlük çekilmeden bulunabiliyordu. Balık ise ete oranla daha pahalı idi.Tedariki zordu.Balık et kadar doyurucu da değildi.13. yüzyıldan sonra köylüler, kendilerine ait toprak parçasına daha fazla bağlı oldular.
Bu toprağın dışına çıkamaz duruma geldiler.Ormanlardan yararlanma giderek güçleşti.Avcılık ve hayvancılık artık belirleyici bir rol oynamıyordu.Et tedariki giderek güçleşmişti.Daha az av hayvanı ve daha az domuz eti bulunabiliyordu.16. ve 17. yüzyıllarda et tüketimi azaldı.Et, yoksulların sofralarında yok oldu. Kasaplar zenginlere çalışıyordu.
Yoksullar soğan, sarımsak, pırasa, bakliyat, peynir, kurutulmuş domuz eti ve tuzlanmış balık yiyordu.Zaten etin sağlığa zararlı olduğu öne sürülmeye başlandı.Böylece keşişler ve papazlar tarafından doğal, basit, huzur dolu, vücuda ve zihne dinginlik getiren sebze yemek gerektiği vejetaryenlik yayıldı.Bu bağlamda bir zamanlar güç ve asalet simgesi olan ve bol bol yenen et, toplum tarafından artık kabul edilmeyerek gözden düştü.
İlk İngiliz vejetaryen derneği 1847 yılında kuruldu.Bu dernek, geleneksel hayvan öldürmeme, sebze yemenin doğallığı ve yüceliğini savunmanın ötesinde, tarımsal üretimin yükselişini vurgulayan, ekonomik nedenlerden de etkilenmiş bir kuruluştu.Etin tekrar yeni bir zafer kazandığını gördüğümüz bir değişim ise, sanayileşme hareketidir.
Böylece endüstriyel üretimin yararları, alt tabakaların da yaşamını etkiledi.Artık İngiliz işçi sınıfı da genişleyen piyasada makul fiyatlı et bulmaya başladı.Et ürünlerinin tüketimi yeniden arttı.Nedenler:Zoo teknikte ortaya çıkan ilerlemelerin çok daha bilinçli bir biçimde uygulanması (et ve süt üretimi için belirli hayvanların seçimi ve eşleştirilmesi).
Yeni çıkan saklama ve taşıma yöntemlerinin yaygınlaşması. Böylece et, sebze ve çorbaların konservelenme olanağı doğmuştur.Yeni soğutma ve dondurma teknikleriyle ucuz ve nitelikli etler, Arjantin, A.B.D, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi geniş hayvan yetiştirme alanlarına sahip uzak bölgelerden getirilmesi olanaklı olmuştur.
Ayrıca buharlı makinenin gelişmesi ve taşıma sistemlerine yenilik getirmiştir.Demiryolu sayesinde ilk kez, ağır yüklerin karayoluyla taşınması sağlanmıştır.Sanayileşme hareketinin başlamasıyla beslenme sistemi ve beslenme ideolojisi köklü bir değişime girdi.
Kar amacıyla her türlü toplumsal ayrım geride kalmıştır.Artık belli yiyeceklerin belli toplum sınıflarına layık görülmesi alışkanlığı yok olmuştur.Eğer bir ayrım yapılıyorsa bu, niteliğe dayalı olmuştur.Ürünler farklı niteliklerde olabilir ama artık Avrupa’da hiç kimse, herkesin her şeyden, az ya da çok tüketebileceği, hatta tüketmesi gerektiği gerçeğini değiştiremeyecekmiş gibi görünüyor.
Geleneksel Kültürde Ete İlişkin Tabular ve Yasaklamalar
Etlerin bazıları çeşitli dinlerde yasaklanan, günah sayılan bir yiyecek olabilmiştir.Bunlar:Domuz eti, Yahudilikte ve İslamiyette yasaklanmıştır.Beşerî tüketime uygun olmadığı ve temiz olmadığı için reddedilmiştir.Sığır eti ise, Hindistan’da Hinduizm dinince reddedilmiştir.Sığırın kutsal bir hayvan oluşu, yani statüsü gereği yasaklanmıştır.Ayrıca, en yüksek düzeydeki Hint kast sisteminin et yemekten kaçınma ve vejetaryenizmi benimsemesi ile bütünleşmiş bir yasaklamadır.
Tavuk eti ve yumurtanın da Seylan’da (Sri Lanka) tehlikeli olduğuna değin inançlar vardır.Örneğin gebe kadınlar için tavuk etinin zehirli olduğu inancı vardır.Vejetaryen Hindularda da tavuk eti, temiz olmadığı için yenmez.Budist inançlarda da tavuk eti tüketilmez, kuş besleme alışkanlıkları da istenmez.Tibet’te de tavuklar, kurt yedikleri için günahkar ve pis sayılırlar.
At eti, Avrupa’da Hıristiyanlığın etkisiyle yenmez.Pagan inanışlarla ilgisi vardır.İslamiyet’te ve Hindistan’da bazı gruplarda at eti yenir.Deve Eti, İslam dünyasında geniş ölçüde tüketilir.Deve, kurban eti olarak da yenir.Fakat Orta Doğudan Müslüman olmayan halklarca deve eti yenmez.Uzak Doğuda deve etinden kaçınılır.
Moğolistanda (Mongolia) deve sütü içilmekle birlikte eti yenmez.Vahşi memeli hayvanlar ve kuşların eti Batı ülkelerinde yenmez.Köpek eti Batı da yenmez.Polinezya’dan Çin’e uzanan yörelerde ise yenen bir ettir.
En köklü ve ulaşılması uzak çözümlemelerden birisi de, Adams tarafından öne sürülen et ve erkeklik arasındaki ilişkidir.Onun başlangıç noktası, et yeme ve erkek gücü arasındaki ilişkinin patriarkal toplumlarda görüldüğüdür.Et yeme, sadece, bir erkeklik etkinliği olmayıp, et tüketimi de erkeklik ve erkek fiziksel gücü olarak görülür.
Eğer et, etkin olarak erkek egemenliğinin bir simgesi ise, sebzeler de kadınların yiyeceği olarak ifade edilir.Daha az istenir olması, ikinci sınıf yiyecekler arasında yer alması ile ikinci sınıf vatandaşlara uygun bir yiyecek olarak görülür.Diğer yandan sebze, tekdüzelik, sıkıcılık ve hareketsizliği çağrıştırır.O halde vejetaryenlik, kadınlığı ifade eder.Erkekler aktiftir ve aktif hayvanların etini yer, kadınlar edilgendir, yaşamın hareketsiz biçimi olan bitkileri yerler.
|
