Gümüşhane Mutfak Kültürü
https://karadeniz.gov.tr
Gümüşhane evlerinde tandır evi olarak da adlandırılan mutfak evin planını belirleyen önemli bir mekândır. Gümüşhane evinde zemin kattaki bu mekân aşhana, mutfak gibi adlarla anılır. Oturulan, dinlenilen, yemek pişirilen bu mekânın tasarımına ilin genelinde rastlanır. Mutfağın üstü kırlangıç örtü ile kapatılmıştır. Bu sistemde, kare planlı mekânın üzeri dikdörtgen kesitli ağaçların çapraz olarak üst üste bindirilmesi ile daraltılarak yükseltilir. Üstte ortada ise "baca" adı verilen bir aydınlanma yeri bırakılır. Mutfağın zemini taştır. Mutfağı meydana getiren unsurlar arasında Tandır başı, küçük ocak, terekler, seki, kiler, ambar sayılabilir.
Yörede evlerde mutfak ve kiler vardır. Her ikisi de mutfak kültürüyle iç içedir. Gümüşhanede gerek köylerde gerekse ilçe merkezlerinde tek katlı olan evlerde mutfak evin yanında genellikle kuzeyinde yer alır. Kuzeye yapılmasının sebebi ise serin olmasıdır. Mutfakta yemek yapımıyla ilgili malzemeler yani ocak ve kapkacağın bulunduğu kaplık (terek) vardır. Kiler ise mutfağa bitişiktir. Kilerde yiyecek malzemeleriyle birlikte odun, fazla eşya ve yatakların konduğu yüklük bulunur. İki katlı evlerde mutfağın yeri umumiyetle alt kattadır. Ocak, mutfağın bulunduğu yerde, genellikle kuzey tarafındaki duvarda bulunurdu. Köşeye kurulan ocaklar da vardır. Ocaklar taştan yapılırdı. İki yanındaki taşlara "kol taşı" üstte bulunanlara da "baca taşı" denir. Baca taşı genellikle süslü motiflerle yapılır. Bacanın bulunduğu duvar, kerpiç veya taştan olur. Taş olanında kesme taş makbuldür. Bunlar köşeli, kemerli ve üçgen biçiminde olur. Mutfakta, tandır bulunursa adına tandır evi, fırın varsa fırın evi denirdi. Ocağın bulunduğu, yarı kiler, yarı mutfak gibi hizmet veren ev bölümüne "ocaklık" adı verilmektedir. Bu ocaklarda yarmaca denilen iri odunlar yakılırdı.
