Akdeniz Yöresi Mutfağı Tahıl Yemekleri ve Beslenmedeki Yeri
Yrd. Doç. Dr. Sevil BAŞOĞLU
Ülkemizde tahıllar diğer besin kaynaklarıyla 'karşılaştırıldığında en çok tüketilen besinlerdir. 1984 yılı Besin Tüketim Araştırmasına güre Türkiye genelinde günde kişi başına 360 gram ekmek ve 93 gram diğer tahıl grubu besinler tüketilmektedir.Türk insanının temel besini buğdaydır. Buğday un haline getirilerek veya bulgur, yarma, irmik gibi ürünler yapılarak kullanılır. Buğday dışında pirinç ve mısır ülkemizde tüketilen diğer tahıl türleridir.
Tahılların Türk insanının beslenmesinde ne denli önemli bir yeri olduğunu yöresel yemek tariflerine bakarak da gözlemek mümkündür. Türk Mutfağındaki yöresel yemek tariflerinin malzemeleri incelendiğinde yemeklerin yaklaşık dörtte üçünde malzeme olarak tahıl veya tahıl ürünlerinin tek başına veya diğer besinlerle birlikte kullanıldığı söylenebilir.
Adana, Antakya, Antalya, Burdur, Gaziantep, İsparta, İçel, Kahramanmaraş illerini içine alan Akdeniz bölgesinde tahıl ürünü olarak en çok buğdaydan yapılan bulgur kullanılır. Yine tüm yörelerimizde olduğu gibi ekmek ve buğday unundan yapılan börek, çörek türü yiyeceklerinde tüketimi fazladır.
Tahılların Beslenmedeki Önemi
Tahıllar Türk insanının günlük enerji ve protein aliminin yaklaşık % 60'ını karşılamaktadır. Tahıllar vücudumuza enerji yanında bazı vitaminleride sağlar. Bunlar arasında en önemlisi B1 vitaminidir. Sebze ve meyvelerde bol bulunan C ve A vitamini tahıllarda hemen İliç bulunmaz. Tahılların yağ içeriği çok düşüktür.
Vitaminler, mineraller ve protein tahıl tanelerinin kepek kısımlarında yoğunlaşmıştır. Tahıllar kabuk ve embriyoları ayrılıp saf hale getirildikçe besin öğelerinin büyük bir kısmı kaybolur. Örneğin ; Buğdaydan beyaz un elde edilmesi kabuğunun aynlıp yarma yapılması, pirincin kabuğunun ayrılması gibi. Akdeniz bölgesinde bol tüketilen bulgur, bu yönden diğer tahıl ürünlerine oranla çok önemli bir üstünlüğe sahiptir. Bulgur yapılırken buğday taneleri önceden suda kaynatıldığından kabuk kısmındaki besin öğeleri büyük ölçüde tanenin iç kısmına geçer. Böylelikle kabuğun ayrılması sırasında unun saflaştırma derecesine doğnı orantılı olarak kayıp % 80'e kadar çıkarken, bulgurda vitaminin büyük bir kısmı tanede kalır (% 70).
Geleneksel Türk Mutlağını oluşturan yemek tarifelerinde bulgur ve pirinç birbiri yerine kullanılabilen tahıllar olarak göze çarpar. Örneğin; bazı yörelerimizde etli dolma içine bulgur, bazı yörelerimizde pirinç konur, bazılannda ise bulgur ve pirinç birlikte katılır. Pilavlar tahıl olarak çoğunlukla ya bulgurdan yada pirinçten yapılır. Birbiri yerine kullanılabilen bu iki tahılın besin değeri karşılaştınldığmda, bulgurun pirince oranla 2 katı protein ve 5 katı kadar B1 vitamini içerdiği görül tır. Bu dununda Akdeniz Bölgesinde bıılgunın diğer tahıllara oranla bol tüketilmesinin vazgeçilmemesi gereken bir alışkanlık olduğu söylenebilir.
Tahıllar enerji, protein, vitaminler yanında vücuda posa sağlar. Posa barsaklann düzenli çalışması, sindirim sistemi kanserleri ve kalp-damar lıastalıklarından konulmada önemli bir role sahiptir. Posa tanelerin kabuk kısmında yoğunlaşmıştır. Fazla saflaştınlmamış talul ürünleri (yüksek randımanlı un ) ve bulgur, iyice raline edilmiş beyaz un ve pirince oranla daha fazla posa sağlar.
Daha önce de bahsedildiği gibi tahıllann protein alımlınıza katkısı oldukça yüksektir. Ancak tahıl proteinlerinin yaklaşık yarısı vücutta kullanılabilmektedir. Örneğin; 100 gram yumurta ile 100 gram buğdayda hemen hemen aym miktarda protein bulunur (yaklaşık 12 gram) . Yumurta yediğimizde vücudumuz onun içindeki proteinin tamamına yakınını kullanırken, tahıl veya ürünlerini yediğimizde içindeki proteinin ancak yansını kullanır. Bu nedenle tahıllann protein kalitesi hayvansal besinlere oranla biraz düşüktür. Tahıllar mercimek, nohut gibi kunıbaklagillerle birlikte pişirildiğinde veya yendiğinde içindeki proteinin kullanılabilirliği artmaktadır. Örneğin pilavın mercimekli veya nohutlu pişirilmesi yada kurufasülye ve pilavın birlikte servis edilmesi gibi. Türk Mutfağı ve bu mutfak içinde Akdeniz bölgesi mutlağı bu ilkelere uygun pek çok yemek tarifesi içerir.
Türk Mutfağında tahıl yemekleri temel malzemesi tahıl olan yemeklerdir. Çorbalann büyük bölümü, pilavlar, dolma ve sannalar, börek ve çörekler, talııl kelleleri bu sınıfla yer alır. Ancak tarifeler incelendiğinde temel malzeme olan tahılın tek başına kullanılması yerine diğer malzemelerle kanştınlarak pişirme alışkanlığının çok yaygın olduğu göze çarpar. Örneğin , Türk Mutfağındaki yöresel pilav tariflerinde talııllar tek başuıa kullanılamaz. Etli kurubaklagilli, sebzeli veya hepsinin kanşımı ile hazırlanır ve genelde menüde 1. ve 2. grup yemekler yerine tek başına servis edilir. Tahıl yemeklerinin kanştınlarak pişirilme alışkanlığı yemeğin besin değerini artırdığı gibi lezzetini ve doyuruculuğunu da artırmaktadır. Et gibi pahalı besinlerin menüde tek başına 1. grup yemek olarak servis edilmesi yerine, tahıllarla birlikte kanşımda yer alması ve bu yemeğin menüde 1. ve 2. gıup yerine servis edilmesi menünün maliyetini de düşürür. Çünkü bu tür talul yemeklerinde tek et yemeklerine oranla daha az et kullanılabilmektedir.
Akdeniz Bölgesi Mutfağı Tahıl Yemeklerinin Sınıflandırılması ve Özellikleri
Çorbalar
Malzeme çeşitliliği çorbalarda da göze çarpar. Bu nedenle besin değerleri oldukça yüksektir. Bazı et yemekleri de çorba gibi bol sulu hazırlandığından bu sınıf içinde yer alabilir. En çok bilinen yöreye özgü çorba çeşitleri; Lcpe, Börek Çorbası, Yüksük Çorbası, Ekşili Çorba, Tatlılı Malluta Çorba, Analı Kızlı'dır.
Dolmalar
Akdeniz bölgesi mutfağında etli dolma içi hazırlanırken kıymaya tahıl olarak bulgur veya pirinç katılır. İçin tahıl-et oram diğer yörelerle karşılaştırıldığında daha yüksektir. Etli dolma içi genelde patlıcan, yeşil-kırmızı biber, kabak veya asma yaprağına doldurularak hazırlanır. Dolma yapımında ekşi (limon, turunç, nar, koruk v.b.) kullanımı yaygındır.
Börek ve Çörekler
Su böreği, Saç Böreği, Sıkma, Nokul en bilinen türleridir. Böreklerde kullanılan iç malzemelerinde diğer yörelere göre önemli bir fark göze çarpmaz. Börekler finn, saç veya kızartma yöntemleri ile pişirilir.
Köfteler ve Pilavlar
Yörede bulgurun en sık kullanıldığı yemek gurubudur. Köfte yapımına uygun bulgur ince taneli simit adıyla bilinen özel köftelik bulgur çeşididir. Akdeniz Bölgesi Mutfağımn köfte çeşitleri sade tahıl köfteleri, kurubaklagilli tahıl köfteleri ve bulgurlu-et köfteleri olarak sımflandınlabilir. Sade tahıl köftelerinden sarımsaklı köfte İçel-Adana yöresinde hazırlanır. Sade veya yoğurtla karıştırılarak servis edilir. Kurubaklagilli olanlar arasında ençok bilinen Mercimek Köftesi ( Malhıtah Köfte) dir. Sini Köftesi, Ekşili Köfte, Yoğurtlu Ufak Köfte, Öriik (Şiş Bulgurlu Köfte) en sık pişirilen bulgurlu et köfteleridir.
Akdeniz Bölgesi mutfağında pilav-salata benzeri yemekler olan Kısır ve Batınk malzeme zenginliği, pratik oluşları ile diğer tahıl yemekleri içinde özel bir yere sahiptir. Mercimekli bulgur pilavı (Müceddere) ve Haspurlu Pilav, bu bölgenin besin değeri yüksek lezzetli pilav çeşitlerindendir.
Bu gruptaki yemeklerden pek çoğu Akdeniz Bölgesi sımrlanm aşarak Türkiye'nin diğer bölgelerine yayılmıştır. Kısır, içli Köfte, Mercimekli Köfte, Mercimekli Pilav bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Tahıl Yemekleri Hazırlanırken ve Pişirilirken Yapılan Hatalı Uygulamalar
Yemek hazırlanırken yapılan hatalı uygulamalar yemeğin besin değerini olumsuz yönde etkiler ve yemeği sağlık yönünden zararlı hale getirebilir.
Tahıl yemeklerine ilişkin bu tür uygulamalar şöyle özetlenebilir.
Çorbalara, pilavlara yağın yakılarak eklenmesi
Pilav yapımında malzemelerin kavrulması,
Tahıl köftelerinin lıaşlama sularının dökülmesi,
Yemeklere yağın yakılarak eklenmesi veya yemeklik malzemelerin kavrulması yağın kimyasal bileşimini değiştirmekte, bu esnada sindirim sistemi ve vücuttaki dokuları tahrip edici hatta kansere bile neden olabilen toksik maddeler oluşturmaktadır.
Bir başka balalı uygulama besinlerin haşlama sulanma dökülmesidir. Bu uygulama besinin içindeki suda eriyen vitaminlerin ve minerallerin kaybına neden olmaktadır.
Kavurma ve yağın kızartılması uygulamalanııdan vazgeçilir ve haşlama sulan değerlendirilirse Akdeniz Bölgesi mutlağının zengin yemek çeşitlerinin besin değerleri korunmuş ve bu yemekler daha sağlıklı olarak üretilmiş olacaktır.
Akdeniz Bölgesi tahıl yemekleri ile beslenirken bu yemeklerin iyi bir enerji kaynağı olduğu unutulmamalıdır. Bu gruptaki yemeklerin birer porsiyonları bazı çorbalar dışında türlerine göre 400-700 kal'lik enerji sağlar. Bir başka deyişle sadece bir porsiyon tahıl yemeği yendiğinde yetişkin bir insan kabaca günlük enerji aliminin yaklaşık 1/4'ünü karşılamış olacaktır. Eneıji vücuda ihtiyaçtan fazla alındığında yağ olarak depolanır ve şişmanlığa neden olur. Bu nedenle yüksek kalori veren her besin türünde olduğu gibi tahıl yemeklerinin de fazla tüketiminden kaçınılmalıdır.
