Yiyiniz içiniz ancak israf etmeyiniz (Araf 31)
Banu Atabay'ın lezzetler.com Yemek Tarifleri Sitesi

AFYONKARAHİSAR'IN SOSYAL VE KÜLTÜREL YAŞAMINDA MUTFAĞIN ETKİLERİ

Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Afyonkarahisar'da görülen yemekli toplantılar ve davetler arasında "doğum davetleri, ölüm yemekleri, sünnet düğünü ve daveti, hacı daveti, zinardı daveti, oğlan kınası daveti, güveyi koyma daveti, el öpme ve çeyiz indirme daveti, gezek yemekleridir. Bu davetlerde, davetin özelliğine göre, gelen misafirlere farklı yemek sunumları yapılmaktadır. Bunlar aşağıda ayrıntılı olarak incelenmektedir.

Doğum Daveti: Doğumdan sonra, lohusanın evine yakın akrabaları "takım" göndermektedirler. Doğumda misafirlere ikram edilen sıra yemeklerine "takım", bu işe "takım düzme" denir. "Takım" da; tavuk-çörek, pirinç çorbası ve kaymaklı palize bulunmaktadır.
Doğum davetlerinin yemekleri ev sahibi tarafından pişirilmez. Yakın akrabalardan gelen yemeklerle davet yapılır. Ad koyma davetinde de, yemekler akrabalar tarafından getirilir. "Doğum takımı" nda şu yemekler bulunur:
* Çorba
* Palize
* Kaymak
* Tavuk veya et
* Meyve
Doğum, sünnet, düğün gibi özel günlerde ve davet yemeklerinde "pilav takımı" ve sıra yemekleri olmak üzere iki tür yemek listesivardır. "Pilav takımı" nda pirinç çorbası, Özbek pilavı, hoşaf, tepsi böreği, irmik helvası ve bamya bulunur. Yaz aylarında etli patlıcan ve etli dolmalar da bulunur. Sıra yemeğinde ise pirinç çorbası, bütün et, musakka, muhallebi, paça, baklava, bamya, taze fasulye ve meyve bulunur.

Ölüm Yemekleri: Ölüm gecesi ve ilk perşembesinin davet yemekleri de yine doğumda olduğu gibi yakın dost ve akrabalartarafından hazırlanır. Ölüm halinde, yakın akrabalar ve komşular sıra yemeği hazırlarken, daha uzak olanlar börek ve hoşaf yaparak göndermekte veya bizzat getirmektedirler. Sıra yemeğinde genellikle şu yemekler bulunur.
* Çorba
* Afyon Kebabı
* Patlıcan Musakka
* Düğülü Biber Dolma
* Güllaç
* Bamya
* Börek

Sünnet Düğünü ve Daveti: Sünnet düğünü ve diğer düğünlerde yemekleri aşçı yapar. Diğer davetlerden farklı olarak, sıra yemeği yerine pilav üstü et ve Özbek pilavı, hoşaf, börek, tatlı veya mevsimine göre meyve, bamya ikram edilir. Afyonkarahisar'da nişan ve düğünlerde "sıra yemeği" olarak 15-20 kişinin oturup yemek yediği meydan sofrasında şu yemekler verilir.
* Çorba
* Duvaklı hindi
* Paça
* Kaymaklı elma tatlısı (elmasiye)
* Patlıcan musakka
* Tas eti
* Muhallebi
* Yalancı dolma
* Güllaç
* Tavuk yahnisi
* Börek
* Baklava
* Bamya
* Pilav
* Hoşaf
Görüldüğü gibi, sofraya on beş çeşit yemek gelmektedir. Bu yemekler arasında dört çeşit et yemeği, dört çeşit tatlı olması kurallaşmıştır. "Yemek kurtarma" adı verilen yemeklerin sofraya geliş sırasını düzenleme işini aşçı yardımcısı üstlenmektedir.

Hacı Daveti: Hacca gitmeden önce veya geldikten sonra yakın akraba ve dostların davet edildiği davette, aynen sünnet düğününde olduğu gibi pilav, börek ve hoşaf sunulur. Nadir olarak da sıra yemeği ikram edilir. Bu davetlerde hoca çağrılarak mevlit de okutulur.

Zinardı Daveti: Nişandan sonra oğlan evinin kız evine gelip kayınvalidenin ve kız tarafının takı takması münasebetiyle yapılan davettir. Afyonkarahisar adetlerine göre oğlan ve kız taraflarının nişan için birbirlerine kıyafet almalarına "esbap düzme" denir. "Esbap" düzme de alınan kıyafetler nişan gecesi, sini (tepsi) içerisinde gelenlere gösterilir. Bu davet de nişan gecesinin ertesi günü yapıldığından "zinardı daveti" olarak adlandırılır ve sıra yemeği verilir.

Oğlan Kınası Daveti: Oğlan kınası, oğlan evinde, oğlan ve arkadaşlarının düzenledikleri bir eğlencedir. Oğlan askere giderken de böyle bir davet verilir. Sıra yemeğinin yanı sıra meze çeşitleri ve içki de sunulur. Oğlan kınasında 15-20 kişilik olarak hazırlanan meydan sofrasına sıra ile şu yemekler getirilmektedir: Pirinç çorbası, bütün et, patlıcan musakka, yalancı dolma, kaymaklı ekmek kadayıfı veya baklava ve son olarak bamya getirilir.

Güveyi Koyma Daveti: Bu davete kız tarafından kimse katılmaz. Oğlan tarafının yaşlıları ve oğlanın sağdıcının bulunduğu bu davette sıra yemeği sunulur.

El Öpme ve Çeyiz İndirme Daveti: Afyonkarahisar davetleri içinde yemek çeşidi olarak en iddialı davetler el öpme ve çeyiz indirmedir. El öpme daveti kız evi tarafından, çeyiz indirme daveti oğlan evi tarafından yapılır. Her iki davette de verilen yemekler aşçı tarafından hazırlanır. Davetlerde sıra yemeği sunulur. Sıra yemeği en az 40- 50 kişilik hazırlanır. El öpme ve çeyiz indirme davetlerinde misafirlere ikram edilen sıra yemekleri şunlardır:
* Pirinç çorbası
* Bütün et
* Musakka
* Su Muhallebisi
* Paça
* Nohutlu tavuk yahnisi
* Baklava
* Bamya
* Taze fasulye veya bunun yerine, küçük tabaklara kapanmış pirinç pilavı
* Mevsimine göre meyve
"El öpme ve çeyiz indirme davetleri" nde en az üç çeşit et yemeği, üç çeşit de tatlı vardır. El öpme davetlerinde kız evi yukarıda sayılan yemeklere ilave olarak yahni, börek, pilav, hoşaf, muhallebi, güllaç dolması vb. yaklaşık 40 çeşit yemek ve tatlı ikramında bulunabilmektedir.

Afyonkarahisar'da yukarıda sayılan davetler dışında Ramazan davetleri, Hıdırellez davetleri, asker davetleri, bayram davetleri ve gelin davetleri de vardır. Bu davetlerde verilen sıra yemekleri içinde aşağıdakiler yer almaktadır.
* Çorba
* Afyon Kebabı
* Dolma
* Su Muhallebisi
* Taze fasulye
* Tatlı (ekmek kadayıfı, baklava)
* Bamya

Gezek Yemekleri: Afyonkarahisar'ın sosyal hayatında önemli yeri olan gezekler, çok yönlü bir dayanışma ve yardımlaşma faaliyetidir. Gezekler; bir araya toplanılması, gezek sırasında davranışları, yeme-içmesi, eğlencesi, şikayetleri, dilekleri ve cezaları belli kurallara göre yapılan organizasyonlardır. Afyonkarahisar'ın sosyal hayatının disiplinli, bir o kadar da eğlenceli bir geleneği olarak günümüzde de bu gelenek sürmektedir. Günümüzden elli altmış yıl önce gezeklerin çoğu yemekli olarak yapılırdı. Eski Afyonkarahisar gezeklerinde sıra yemeği adı verilen yemekler ikram edilirdi. Bu sıra yemeğinde şu yemekler bulunurdu:
* Pirinç çorbası
* Bütün et
* Musakka (kabak ve patlıcan musakka)
* Su Muhallebisi
* Kaymaklı elma tatlısı (Elmasiye)
* Baklava
* Bamya
* Mevsimine göre meyve
Sıra yemeğinde bazı yemeklerin yerine başka yemekler de gelebilir. Örneğin çorbadan sonra Özbek pilavı, daha sonra tepsiyle börek ve ağzı açık, bükme, hoşaf, (vişne, kayısı. kuşburnu, ayva, elma, üzüm), zeytinyağlı dolma; tatlı olarak tel kadayıf, kaymaklı ekmek kadayıfı vb. 1930'lu 1940'lı yıllarda gezeklerde hindi kesilmesi adetti. Pişmiş hindinin üzerine örtülen yufka nedeniyle bunlara "duvaklı" denirdi. Eski Afyonkarahisar gezeklerinde yapılan ve yenilen diğer iki önemli yemek "arabaşı" ve "tel helva"dır. Bugün yemekli gezek sayısı maalesef oldukça azalmıştır. Ayrıca kaymak ve kaymaklı ekmek kadayıfı da sofraların vazgeçilmezüzerine örtülen yufka nedeniyle bunlara "duvaklı" denirdi. Eski Afyonkarahisar gezeklerinde yapılan ve yenilen diğer iki önemli yemek "arabaşı" ve "tel helva"dır. Bugün yemekli gezek sayısı maalesef oldukça azalmıştır.