Isparta Mutfağı
İsparta Kültür ve Turizm Müdürlüğü
Isparta'nın
yemek ve yiyecekleri üzerine bugüne kadar yapılan araştırma ve derlemelerin sayısı fazla değildir. Bu konudaki en geniş çalışmaları, 1990 ve 1996 yıllarında İl Kültür Müdürlüğü Folklor Araştırmacısı Abdullah Kılıç tarafından yapılmıştır. Yapılan derleme çalışmalarıyla Isparta'nın çok zengin
yemek ve yiyecek kültürüne sahip olduğunu tespit edilmiştir. Isparta tarım ve meyvecilik yönünden zengin bir yöre olduğu için, bu
yemeklere de yansımıştır. Yörede bilinen mahalli
yemekler şu şekilde sıralanabilir.
1.ÇORBALAR: Isparta'da 16 tür çorba saptanmıştır. Çorbalar pişirildikten sonra kızartılmış tereyağıı, nane, kırmızı
biber konur. Çorbaların türüne göre içine
sarımsak,
soğan,
salça ve
limonda konulur. Çorbalar içine katılan nanelere göre değişik adlar alırlar. Bu adlar,
bulgur, etli, tarhana,
işkembe,
keklik,
mercimek, miyane, oğmaç, paça,
patates, sakala sarkan, sebze çorbaları, (Ispanak çorbası)
tavuk, top tarhana, topalak, tutmaş, yayla, (toyga) çorbalarıdır.
2.ET YEMEKLERİ:Et
yemekleri sebze,
yoğurt,
pirinç ve
bulgurla beraber yapılmakla birlikte ağırlığı et olan diğer türden
yemeklerdir. Yöreye has olan
yemekler şunlardır: Banak, Çömlek Kebabı, Kabine, Keşkek, Tandır Kebabı, Tirit, Yoğurtlu Et. Yörede
patates,
nohut ve
fasulye ile etten yapılan
yemeklere "Yahni" denilmektedir. Yemekler ete konan malzemenin türüne göre adlar alırlar. Ayrıca kıyma ile köfte yapımı da yöre de yaygın olan et
yemeklerindendir.
3.SEBZE YEMEKLERİ:Yörede yetişen bütün sebzelerin
yemekleri etli ve etsiz olmak üzere iki şekilde pişirilir. Ispanak,
kabak ve
bakla gibi sebzelerin
yoğurtlu yapılan
yemeklerine "boranı" denilir. Etli pişen
yemeklerin eti daha önceden pişirilir. Patates,
kabak, (uzun
kabak), şalgam,
patlıcan,
fasulye,
ıspanak, lahana, karnı bahar, (yörede çiçek denilir) gibi başlıca sebzelerin
yemekleri yapılır. Patlıcandan "Oturtma" ve "Yatırtma" denilen
yemekler yapılır. Ayrıca
biber,
patlıcan,
patates gibi sebzeler yağda kızartılarak
yoğurtlu ve
yoğurtsuz yenilmektedir. Yazın kurutulup kışın yenen
bakla,
bamya,
kabak,
fasulye,
patlıcan,
biber önce sıcak sebzelerin kavanozlarda konserveleri de yapılmaktadır. Bütün sebze
yemeklerinde
soğan,
domates veya
salça kullanılmaktadır.
4.BALIK YEMEKLERİ: Yörede su kaynaklarının ve gölün olmasından dolayı balık
yemekleri de yapılır. Eğirdir gölünden dişli, sıraz,
sazan (çapak) gibi balıklar avlanmaktadır. Balıklar genellikle yağda kızartılarak yenilir.Başlıca balık
yemekleri: Balık Dolması, Balık Yahnisi
5.TAHIL YEMEKLERİ:
5.1.Pilavlar: Pilav her yerde
pirinç ve
bulgurla yapılır. Yörede yapılan
pirinç pilavları
tavuk veya
hindili, sade,
salçalı,
nohutlu,
bezelyeli,
patlıcanlı, kıymalı ve kuşbaşılı olarak yapılmaktadır. İçine rendelenmiş
soğan,
domates ve şehriye konulmaktadır. Bunlardan
patlıcanlı pilav için
patlıcanın kabukları soyulur ve tuzlu suda bekletilerek acısı alınır. Kuşbaşı eti
fındık büyüklüğünde doğranır. Patlıcanlar ve et
zeytinyağda kavrularak üzerine ıslatılmış
pirinç ve su katılarak pişirilir. Üzerine nane, dereotu, maydanoz gibi baharatlar ekilerek tatlandırılır ve süslenir. Bulgur pilavları da sade,
salçalı,
domatesli, kıymalı,
ciğerli,
mercimekli,
nohutlu olarak pişirilir.
5.2.Dolmalar-Sarmalar: Yörede her yerde olduğu gibi,
patlıcan,
biber,
domates ve
kabak dolmaları ile asma yaprağı, ebegümeci ve lahanadan sarma yapılır. Dolma ve sarmalar
zeytinyağlı ve kıymalı olarak iki türde yapılmaktadır.
5.3.Tatar: Un,
yumurta,
süt, tuz ve yağ ilaveleriyle hamur yoğrulur ve yufka şeklinde açılır. Küçük kareler halinde kesilir ve kurutulur. Pişirileceği zaman suda haşlanır ve
sarımsaklı yoğurdun içine konulur. Üzerine
salçalı kızarmış tereyağı ve kıyma dökülür.
5.4.Dirgit: Daha çok diş hediği olarak çocukların ilk dişinin çıktığı zamanda yapılan bir yiyecek türüdür. Buğday,
nohut ve
fasulye haşlanır; üzerine tuz veya şeker katılarak yenilebildiği gibi kuru yemişle birlikte de yenilir.
6.YABANİ OTLARLA YAPILAN YEMEKLER: Yörede bici bici (madımak), semiz, ebegümeci,
tavuk kursağı, ümmü, sirken, ısırgan,
kuzu kulağı, toklu başı, pancarlık, labada gibi yöresel adlarla bilinen otlar kırlardan toplanır, temizlenerek ince ince kıyılır. Yağ,
soğan ve kıyma ile kavrularak pişirilirler. Bazı tür otların,
ıspanak, semiz otu gibi, yemeği
salça,
soğan ve
pirinç ile pişirilerek
yoğurtlu ve
yoğurtsuz yenilmektedir.
7.KATKILI HAMURLU YİYECEKLER: Yurdun her yerinde tavada yapılan puf ve sigara böreği ile fırında pişirilen su böreği Isparta'da da yapılır. Bunların dışında kıymalı,
peynirli,
ıspanaklı,
patatesli,
kabaklı, böreklerin içine maydanoz konularak yapılmaktadır. Değişik katkılar konularak sacda pişirilen börekler değişik isimlerle anılırlar. Belli başlı yapılan böreklerin adları şöyledir: Dıran Ekmeği, Kuyruğu Sulu, Kulak Böreği, Çörek, Katmer (Goşma), Pişi, Nokul
8.TATLILAR:Yörede yapılan tatlılar: Hamurdan, sudan,
sütten, pekmezden, irmikten haşhaştan ve
kabaktan olmak üzere değişik türlerden yapıla gelmektedir. Saydığımız bu malzemelerle yapılan tatlıları kısaca şöyle açıklayabiliriz.
8.1.Hamur tatlıları: Yurdun her yerinde yapılan
baklava, kadayıf, sarı burma, un helvası yörede de çok yaygın olarak yapılmaktadır. Baklavalar
peynirli,
cevizli,
fıstıklı,
fındıklı ve sade yapılmaktadır. Baklavanın arasına konan
peynir tuzlanmış taze
peynirdir. Diğer hamur tatlılar ise şunlardır: Samsa, Şekerleme, Tosmankara, Mafiş, Lokma.
8.2.Su Ve Süt Tatlıları: Yörede
sütlaç, güllaç ve muhallebinin yanı sıra şu tatlılar yapılır: Pelte, Su Peltesi, Zerde, Höşmerim.
8.3.Diğer Tatlılar: Yurdun her yerinde olduğu gibi yörede de
kabak tatlısı, aşure, tahin helvası yapılan tatlılardır. Bunlarla birlikte şu tatlılar da yapılır: İrmik Helvası, Haşhaş Helvası, Saksağan veya Karga Beyni, Derdimi Alan.
9.EKMEKLER: Yörede fırın ekmeği satın alınmakla birlikte Yufka, dıraz (dığan) ekmeği, tapalama ve bazlama ekmekleri evlerde yapılarak türetilmektedir. Ekmek yapımında hamur teknesi, senit (sofra, tahta tabla da denir), oklava (merdane), esiran (kesici alet), çevirgeç (pişirgeç, köseleç), sac ve sacayağı ile kuzine soba kullanılır. Yakacak olarak çalı, çırpı ve saman kullanılır.
10-SALATALAR, ÇAÇIKLAR, GARNİTÜRLER: Yörede yurdun her yerinde olduğu gibi salatalıktan ve dereotundan cacık; salatalık ve maruldan salata yaptıktan başka kimi bitki ve sebzelerden de bu konuda yararlanılmıştır. Domates,
biber,
soğan, marul, maydanoz, nane,
limon, turp ve
havuçtan birlikte salata yapıldığı gibi bunlardan birkaçı bir araya getirilerek de salata yapılmaktadır. Bol
soğanlı ve haşlanmış kuru
fasulyeden yapılan salataların üzerine
limon sıkılıp sumak serpilir. Ayrıca
kuzukulağı, afyon bitkisinin filizleri ve tere yıkanarak sade yenilir.
11.KIŞLIK HAZIRLANAN YİYECEKLER:Yörede kışlık olarak turşu, reçel,
salça, kurutulmuş sebzeler ve meyveler, pekmez, bulama, pestil çorbalık tarhana, makarna, erişte,
bulgur gibi yiyecekler hazırlanır. Turşu olarak lahana,
patlıcan biber,
domates,
havuç, şalgam, muşmula,
üzüm, karnı bahar, salatalık gibi sebzelerden yararlanılır. Patlıcan, dolmalık,
biber ve
domatesin içi doldurularak da turşusu yapılır. Armut,
erik,
kayısı vişne,
çilek,
şeftali,
portakal,
incir,
ayva gibi meyvelerden ve gül çiçeğinden reçeller yapılabildiği gibi kurutulup saklanabilen türlerden hoşaf da yapılır. Domates ve kırmızı
biberden
salça yapılır. Sütten
peynir ve
yoğurt yapılarak pazarlarda satıldığı da görülmektedir. Üzüm ve duttan pekmez, bulama ve pestil yapılır. Bu meyvelerin ocaklarda suya kaynatılırken içine
erik,
kayısı,
ayva gibi diğer meyveler katılarak pestili yapılır.