Kap Kaçak
Hamit Zübeyir KOŞAY
Bir milletin medeniyet seviyesine yalnız mutfak ve evindeki kap kaçağa bakarak da hüküm vermek mümkündür. Bu hususta Türklerin ve bilhassa Türkiye Türklerinin çok ileri safta olduklarına şüphe yoktur. Ev hayatının lüzumlu araçlarından olan kap kaçağı yapıldıkları malzemeye göre:
A) Pişmiş topraktan veya taştan; B) Ağaçtan; C) Madenden; D) Meşinden; E) Sepetten; F) Katranla dondurulmuş bezden vs. olarak sınıflandırabiliriz.
Türkiye topraklarında neolithik devirden zamanımıza kadar kap kacak şekillerinin yekdiğeri ile sıkı münasebeti olan bir geleneği vardır. Kalkolithik devrin çizgi motiflerini çam bardaklarda görebiliriz. Hititlerin gaga biçimli testileri yine senek veya bardak adı verilen ağaç testilerde yaşar. Frig devrinin madeni ve ortası göbekli kapları şifa taslarında görülebilir. Kap-kaçak ile ilgili sözlerin çoğunun Türkçe ile akraba lehçe ve dillerde müşterek olduğuna göre Türklerin Orta Asyadan da bir medeniyet hamulesi ile geldiklerine şüphe edilemez. Çomak çömlek bakımından bugünkü Anadolunun maddi kidtürü eski yerli ve Orta Asya ananesine dayanır.
Her ne kadar arkeoloji edebiyatında Anadoluda yapılan hafriyatlarda çıkartı kap-kaçağa, bir kolaylık ve alışkanlık olarak Yunanca adlar verilmekte ise de, bunlara yerli halkın halen kullandığı sözler daha uygun düşmektedir. Henüz kesinleşmemiş olan kap-kaçak terimlerinin teşbihinde, sunduğu
muz araştırmaların da faydalı olacağını sanıyoruz. Anadoluda Sille, Avanos, Mihalıççık, Çanakkale gibi bölgelerde çanak-çömlek imalâthanelerinin çok eski geleneğe dayandıklarına şüphe yoktur. İznik, Bursa, Konya, Edirne, Kütahya, İstanbulda yapılan sırlı ve çok renkli eserlerin imali ananesinin de Şarktan gelidiğini sanıyoruz. Tabiatiylc her eser şekil ve motif bakımından kendi devrinin damgasını taşır ve yaşadığı devrin ihtiyaç ve zevklerine uygun olarak çeşitler arzeder.
Madenden yapılan kap-kaçak ve bilhassa bakırların çeşidi bakımından pekala ülke Anadolu ve Yakın Şark ile yarışabilir. Anadolunun bütün büyük şehirleri bilhassa Tokat ve Osmanlı İmparatorluğuna dahil Halep, Musul maden kaplar imaliyle meşhurdurlar. Osmanlı İmparatorluğunun parlak devirlerinde İstanbul, Bursa ve Edirne gibi şehirler Yakın Doğunun en iyi ustalarını toplamış ve başlıca ihracat merkezlen olmuşlardır.
Deri kapların daha çok nomad hayatla ilgili okluğu ve bu eski sanatın daha da tekemmül ettirildiği Orta Asya ile yapılan mukayeselerden anlaşılmaktadır.
